AI Act

(20) Dostawców, podmioty stosujące i osoby, na które AI ma wpływ, należy wyposażyć w niezbędne kompetencje w zakresie AI umożliwiające im podejmowanie świadomych decyzji w odniesieniu do systemów AI, co pozwoli czerpać największe korzyści z systemów AI, a jednocześnie chronić prawa podstawowe, zdrowie i bezpieczeństwo oraz sprawować kontrolę demokratyczną. Kompetencje te mogą różnić się w zależności od danego kontekstu i mogą obejmować rozumienie prawidłowego stosowania elementów technicznych na etapie rozwoju systemu AI, rozumienie środków, które mają być stosowane podczas jego wykorzystywania, odpowiednich sposobów interpretacji wyników działania systemu AI oraz, w przypadku osób, na które AI ma wpływ – wiedzę niezbędną do zrozumienia, jaki wpływ będą miały na nie decyzje podejmowane przy pomocy AI. W kontekście stosowania niniejszego rozporządzenia kompetencje w zakresie AI powinny oznaczać, że wszystkie odpowiednie podmioty w łańcuchu wartości AI będą posiadać wiedzę konieczną do zapewnienia odpowiedniej zgodności z przepisami niniejszego rozporządzenia i ich prawidłowego egzekwowania. Ponadto szerokie wdrażanie środków rozwijających kompetencje w zakresie AI oraz wprowadzanie odpowiednich działań następczych mogłyby przyczynić się do poprawy warunków pracy, a w ostatecznym rozrachunku wsparłyby konsolidację i innowacyjną ścieżkę godnej zaufania AI w Unii. Europejska Rada ds. Sztucznej Inteligencji (zwana dalej „Radą ds. AI”) powinna wspierać Komisję w promowaniu narzędzi rozwijających kompetencje w zakresie AI, świadomości społecznej oraz zrozumienia korzyści, ryzyka, zabezpieczeń, praw i obowiązków związanych z wykorzystaniem systemów AI. We współpracy z odpowiednimi zainteresowanymi stronami Komisja i państwa członkowskie powinny ułatwiać opracowywanie dobrowolnych kodeksów postępowania w celu podnoszenia kompetencji w zakresie AI wśród osób zajmujących się rozwojem, działaniem i wykorzystywaniem AI.

(21) W celu zapewnienia równych szans oraz skutecznej ochrony praw i wolności osób fizycznych w całej Unii przepisy ustanowione niniejszym rozporządzeniem powinny mieć zastosowanie do dostawców systemów AI w sposób niedyskryminacyjny, niezależnie od tego, czy mają oni siedzibę w Unii, czy w państwie trzecim, oraz do podmiotów stosujących systemy AI mających siedzibę w Unii.

(22) Ze względu na swój cyfrowy charakter niektóre systemy AI powinny zostać objęte zakresem stosowania niniejszego rozporządzenia, nawet jeśli nie zostały wprowadzane do obrotu, oddane do użytku ani są wykorzystywane w Unii. Dotyczy to na przykład operatora mającego siedzibę w Unii, który zleca operatorowi mającemu siedzibę w państwie trzecim określone usługi w związku z działaniem, które ma być wykonywane przez system AI, który zostałby zakwalifikowany jako system wysokiego ryzyka. W takich okolicznościach system AI wykorzystywany w państwie trzecim przez operatora mógłby przetwarzać dane, które legalnie zgromadzono w Unii i przekazano poza Unię, oraz przekazywać zlecającemu operatorowi z Unii wynik przetwarzania tych danych przez system AI, natomiast sam system AI nie byłby wprowadzony do obrotu lub oddany do użytku w Unii ani nie byłby w Unii wykorzystywany. Aby zapobiec obchodzeniu przepisów niniejszego rozporządzenia oraz zapewnić skuteczną ochronę osób fizycznych znajdujących się w Unii, niniejsze rozporządzenie powinno mieć również zastosowanie do dostawców i podmiotów stosujących systemy AI, którzy mają siedzibę lub miejsce zamieszkania w państwie trzecim, w zakresie, w jakim wyniki wytworzone przez te systemy są przeznaczone do wykorzystywania w Unii. Aby uwzględnić jednak istniejące ustalenia i szczególne potrzeby w zakresie przyszłej współpracy z partnerami zagranicznymi, z którymi wymienia się informacje i dowody, niniejszego rozporządzenia nie powinno się stosować do organów publicznych państwa trzeciego i organizacji międzynarodowych działających w ramach współpracy lub na mocy zawartych na poziomie Unii lub poziomie krajowym umów międzynarodowych o współpracy organów ścigania i wymiarów sprawiedliwości z Unią lub państwami członkowskimi, pod warunkiem zapewnienia przez to państwo trzecie lub organizację międzynarodową odpowiednich zabezpieczeń w odniesieniu do ochrony podstawowych praw i wolności osób fizycznych. W stosownych przypadkach może to obejmować działania podmiotów, którym państwa trzecie powierzyły wykonywanie szczególnych zadań w ramach wsparcia ścigania przestępstw i współpracy wymiarów sprawiedliwości. Takie ramy współpracy lub umowy zostały ustanowione dwustronnie między państwami członkowskimi a państwami trzecimi lub między Unią Europejską, Europolem i innymi agencjami Unii a państwami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi. Organy właściwe do sprawowania nadzoru nad organami ścigania i organami wymiaru sprawiedliwości na mocy niniejszego rozporządzenia powinny ocenić, czy te ramy współpracy lub umowy międzynarodowe zawierają odpowiednie zabezpieczenia w odniesieniu do ochrony podstawowych praw i wolności osób fizycznych. Będące odbiorcami organy krajowe oraz instytucje, organy i jednostki organizacyjne Unii korzystające z takich wyników w Unii pozostają odpowiedzialne za zapewnienie zgodności ich stosowania z prawem Unii. W przypadku zmiany takich umów międzynarodowych lub zawarcia nowych w przyszłości umawiające się strony powinny dołożyć wszelkich starań, by dostosować takie umowy do wymogów niniejszego rozporządzenia.

(23) Niniejsze rozporządzenie powinno być również stosowane do instytucji, organów i jednostek organizacyjnych Unii, gdy działają one jako dostawca systemu AI lub podmiot stosujący system AI.

(24) Jeżeli i w zakresie, w jakim systemy AI wprowadza się do obrotu, oddaje do użytku lub wykorzystuje się je ze zmianami lub bez zmian – do celów wojskowych, obronnych lub celów bezpieczeństwa narodowego, systemy te należy wyłączyć z zakresu stosowania niniejszego rozporządzenia niezależnie od tego, jaki podmiot wykonuje te działania – nie ma znaczenia na przykład, czy jest on podmiotem publicznym czy prywatnym. W przypadku celów wojskowych i obronnych, takie wyłączenie jest uzasadnione zarówno art. 4 ust. 2 TUE, jak i specyfiką polityki obronnej państw członkowskich i wspólnej polityki obronnej Unii objętej tytułem V rozdział 2 TUE, które podlegają prawu międzynarodowemu publicznemu stanowiącemu zatem bardziej odpowiednie ramy prawne dla regulacji systemów AI w kontekście stosowania śmiercionośnej siły i innych systemów AI w kontekście działań wojskowych i obronnych. W przypadku celów bezpieczeństwa narodowego wyłączenie to jest uzasadnione zarówno faktem, że za bezpieczeństwo narodowe wyłączną odpowiedzialność ponoszą państwa członkowskie zgodnie z art. 4 ust. 2 TUE, jak i faktem, że działania w zakresie bezpieczeństwa narodowego mają szczególny charakter, wiążą się ze szczególnymi potrzebami operacyjnymi i że stosuje się do nich szczególne przepisy krajowe. Jeżeli jednak system AI rozwinięty, wprowadzony do obrotu, oddany do użytku lub wykorzystywany do celów wojskowych, obronnych lub celów bezpieczeństwa narodowego jest tymczasowo lub na stałe wykorzystywany do innych celów, na przykład do celów cywilnych lub humanitarnych, do celów ścigania przestępstw lub bezpieczeństwa publicznego, system taki objęty zostanie zakresem stosowania niniejszego rozporządzenia. W takim przypadku podmiot wykorzystujący system AI do celów inne niż cele wojskowe, obronne lub cele bezpieczeństwa narodowego powinien zapewnić zgodność systemu AI z niniejszym rozporządzeniem, chyba że system ten jest już z nim zgodny. Systemy AI wprowadzane do obrotu lub oddawane do użytku do celu stanowiącego podstawę wyłączenia, tzn. celu wojskowego, obronnego lub celu bezpieczeństwa narodowego, oraz do jednego lub kilku celów niestanowiących podstawy wyłączenia, takich jak cele cywilne lub ściganie przestępstw, są objęte zakresem stosowania niniejszego rozporządzenia, a dostawcy tych systemów powinni zapewnić zgodność z niniejszym rozporządzeniem. W takich przypadkach fakt, że system AI może wchodzić w zakres stosowania niniejszego rozporządzenia, nie powinien mieć wpływu na możliwość wykorzystywania – przez podmioty prowadzące działania dotyczące bezpieczeństwa narodowego, działania obronne i wojskowe, bez względu na rodzaj podmiotu prowadzącego te działania – systemów AI do celów bezpieczeństwa narodowego, celów wojskowych i obronnych, których wykorzystanie jest wyłączone z zakresu stosowania niniejszego rozporządzenia. System AI wprowadzany do obrotu do celów cywilnych lub w celu ścigania przestępstw, który jest wykorzystywany ze zmianami lub bez zmian do celów wojskowych, obronnych lub do celów bezpieczeństwa narodowego, nie powinien być objęty zakresem stosowania niniejszego rozporządzenia, bez względu na rodzaj podmiotu prowadzącego działania związane z tymi celami.

(25) Niniejsze rozporządzenie powinno wspierać innowacje, szanować wolność nauki i nie powinno osłabiać działalności badawczo-rozwojowej. Należy zatem wyłączyć z jego zakresu stosowania systemy i modele AI rozwinięte i oddane do użytku wyłącznie do celów badań naukowych i rozwojowych. Ponadto należy zapewnić, aby niniejsze rozporządzenie nie wpływało w żaden inny sposób na działalność badawczo-rozwojową dotyczącą systemów lub modeli AI przed wprowadzeniem tych systemów lub modeli do obrotu lub oddaniem ich do użytku. Przepisów niniejszego rozporządzenia nie powinno się również stosować do zorientowanej na produkty działalności badawczej, testowej i rozwojowej dotyczącej systemów lub modeli AI przed oddaniem tych systemów i modeli do użytku lub wprowadzaniem ich do obrotu. Wyłączenie to pozostaje to bez uszczerbku dla obowiązku zapewnienia zgodności z niniejszym rozporządzeniem, gdy system AI objęty zakresem stosowania niniejszego rozporządzenia jest wprowadzany do obrotu lub oddawany do użytku w wyniku takiej działalności badawczo-rozwojowej, oraz dla stosowania przepisów dotyczących piaskownic regulacyjnych w zakresie AI i testów w warunkach rzeczywistych. Ponadto bez uszczerbku dla wyłączenia systemów AI rozwiniętych i oddanych do użytku wyłącznie do celów badań naukowych i rozwojowych, wszelkie inne systemy AI, które mogą być wykorzystywane do prowadzenia wszelkiej działalności badawczo-rozwojowej, powinny podlegać przepisom niniejszego rozporządzenia. W każdym przypadku wszelka działalność badawczo-rozwojowa powinna być prowadzona zgodnie z uznanymi normami etycznymi i zawodowymi dotyczącymi badań naukowych oraz zgodnie z mającym zastosowanie prawem Unii.

(26) Aby wprowadzić proporcjonalny i skuteczny zbiór wiążących przepisów dotyczących systemów AI, należy zastosować jasno określone podejście oparte na analizie ryzyka. Takie podejście powinno polegać na dostosowywaniu rodzaju i treści takich przepisów do intensywności i zakresu ryzyka, jakie mogą powodować systemy AI. Konieczne jest zatem wprowadzenie zakazu stosowania niektórych niedopuszczalnych praktyk w zakresie AI, ustanowienie wymogów dotyczących systemów AI wysokiego ryzyka i obowiązków spoczywających na odpowiednich operatorach oraz ustanowienie obowiązków w zakresie przejrzystości w odniesieniu do niektórych systemów AI.

(27) Chociaż podstawą proporcjonalnego i skutecznego zbioru wiążących przepisów jest podejście oparte na analizie ryzyka, należy przypomnieć Wytyczne w zakresie etyki dotyczące godnej zaufania sztucznej inteligencji z 2019 r. opracowane przez niezależną grupę ekspertów wysokiego szczebla ds. AI powołaną przez Komisję. W tych wytycznych grupa ekspertów wysokiego szczebla ds. AI opracowała siedem niewiążących zasad etycznych dotyczących AI, które mają pomóc zapewnić, aby AI była godna zaufania i zgodna z normami etycznymi. Te siedem zasad to: przewodnia i nadzorcza rola człowieka; solidność techniczna i bezpieczeństwo; ochrona prywatności i zarządzanie danymi; przejrzystość; różnorodność, niedyskryminacja i sprawiedliwość; dobrostan społeczny i środowiskowy oraz odpowiedzialność. Bez uszczerbku dla prawnie wiążących wymogów niniejszego rozporządzenia i wszelkich innych mających zastosowanie przepisów prawa Unii, wytyczne te przyczyniają się do zaprojektowania spójnej, wiarygodnej i zorientowanej na człowieka AI, zgodnie z Kartą i wartościami, na których opiera się Unia. Zgodnie z wytycznymi grupy ekspertów wysokiego szczebla ds. AI przewodnia i nadzorcza rola człowieka oznacza, że systemy AI rozwija się i wykorzystuje jako narzędzia służące ludziom, szanujące godność ludzką i autonomię osobistą oraz działające w sposób, który może być odpowiednio kontrolowany i nadzorowany przez człowieka. Solidność techniczna i bezpieczeństwo oznaczają, że systemy AI rozwija się i wykorzystuje w taki sposób, by okazały się wytrzymałe w przypadku wystąpienia problemów oraz odporne na próby zmiany ich wykorzystania lub skuteczności działania, co pozwoli zapobiec bezprawnemu wykorzystaniu przez osoby trzecie i zminimalizować niezamierzone szkody. Ochrona prywatności i zarządzanie danymi oznaczają, że systemy AI rozwija się i wykorzystuje zgodnie z przepisami dotyczącymi prywatności i ochrony danych, przy czym przetwarzanie danych spełnia wysokie standardy pod względem jakości i integralności. Przejrzystość oznacza, że systemy AI rozwija się i wykorzystuje w sposób umożliwiający odpowiednią identyfikowalność i wytłumaczalność, jednocześnie informując ludzi o tym, że komunikują się z systemem AI lub podejmują z nim interakcję, a także należycie informując podmioty stosujące o zdolnościach i ograniczeniach tego systemu AI, a osoby, na które AI ma wpływ, o przysługujących im prawach. Różnorodność, niedyskryminacja i sprawiedliwość oznaczają, że systemy AI rozwija się i wykorzystuje w sposób, który angażuje różne podmioty i propaguje równy dostęp, równouprawnienie płci i różnorodność kulturową, jednocześnie unikając dyskryminujących skutków i niesprawiedliwej stronniczości, których zakazują prawo Unii lub prawo krajowe. Dobrostan społeczny i środowiskowy oznacza, że systemy AI rozwija się i wykorzystuje w sposób zrównoważony, przyjazny dla środowiska i przynoszący korzyści wszystkim ludziom, jednocześnie monitorując i oceniając długoterminowy wpływ tych systemów na osoby fizyczne, społeczeństwo i demokrację. Stosowanie tych zasad powinno w miarę możliwości znaleźć odzwierciedlenie w projektowaniu i wykorzystywaniu modeli AI. Zasady te powinny w każdym przypadku stanowić fundament przy opracowywaniu kodeksów postępowania na podstawie niniejszego rozporządzenia. Wszystkie zainteresowane strony, w tym przedstawicieli przemysłu, środowisko akademickie, społeczeństwo obywatelskie i organizacje normalizacyjne, zachęca się, by przy opracowywaniu dobrowolnych najlepszych praktyk i norm uwzględniali odpowiednio przedmiotowe zasady etyczne.

(28) Oprócz wielu korzystnych zastosowań AI może ona być również wykorzystywana niewłaściwie i może dostarczać nowych i potężnych narzędzi do praktyk manipulacji, wyzyskiwania i kontroli społecznej. Takie praktyki są szczególnie szkodliwe i stanowią nadużycie i powinny być zakazane, ponieważ są sprzeczne z unijnymi wartościami dotyczącymi poszanowania godności ludzkiej, wolności, równości, demokracji i praworządności oraz z prawami podstawowymi zapisanymi w Karcie, w tym z prawem do niedyskryminacji, ochrony danych i prywatności oraz z prawami dziecka.

(29) Techniki manipulacyjne oparte na AI mogą być wykorzystywane w celu nakłaniania osób do niepożądanych zachowań lub w celu wprowadzania ich w błąd poprzez skłanianie ich do podejmowania decyzji w sposób, który podważa i ogranicza ich autonomię, decyzyjność i swobodę wyboru. Wprowadzanie do obrotu, oddawanie do użytku lub wykorzystywanie niektórych systemów AI, których celem lub skutkiem jest znacząca zmiana ludzkiego zachowania, w związku z czym mogą wystąpić poważne szkody, w szczególności mające wystarczająco istotny niepożądany wpływ na zdrowie fizyczne, psychiczne lub na interesy finansowe, są szczególnie niebezpieczne i w związku z tym powinny być zakazane. Takie systemy AI wykorzystują elementy działające podprogowo, takie jak bodźce dźwiękowe, bodźce będące obrazami lub materiałami wideo, których nie można dostrzec, ponieważ bodźce takie wykraczają poza świadomą ludzką percepcję, lub stosują inne techniki manipulacyjne lub wprowadzające w błąd, które podważają lub ograniczają autonomię człowieka, decyzyjność lub swobodę wyboru w taki sposób, że osoby nie są świadome takich technik lub nawet jeśli są ich świadome, mogą zostać wprowadzone w błąd lub nie są w stanie sprawować nad nimi kontroli ani im się sprzeciwić. Przyczyniać się do tego mogą na przykład interfejsy maszyna-mózg lub rzeczywistość wirtualna, ponieważ pozwalają one na większą kontrolę nad tym, jakim bodźcom są poddawane osoby, do tego stopnia, że mogą one znacząco zmieniać zachowanie tych osób w sposób znacząco szkodliwy. Ponadto systemy AI mogą również w inny sposób wykorzystywać słabości danej osoby lub określonej grupy osób ze względu na ich wiek, niepełnosprawność w rozumieniu dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/882 (16) lub szczególną sytuację społeczną lub ekonomiczną, która może sprawić, że osoby te, takie jak osoby żyjące w skrajnym ubóstwie, osoby z mniejszości etnicznych lub religijnych, będą bardziej narażone na ich wykorzystanie. Takie systemy AI mogą być wprowadzane do obrotu, oddawane do użytku lub wykorzystywane w celu lub ze skutkiem znaczącej zmiany zachowania danej osoby, oraz w sposób, który wyrządza lub może z uzasadnionym prawdopodobieństwem wyrządzić poważną szkodę tej osoby lub innej osoby lub grupy osób, w tym szkody kumulujące się z biegiem czasu, i w związku z tym powinny być zakazane. Nie można zakładać, że zaistniał zamiar dokonania zmiany zachowania, jeżeli zmiana ta wynika z czynników, które mają charakter zewnętrzny w stosunku do systemu AI i które są poza kontrolą dostawcy lub podmiotu stosującego, a zatem ani dostawca ani podmiot stosujący AI nie mogą ich racjonalnie przewidzieć ani im przeciwdziałać. W każdym razie nie ma znaczenia, czy dostawca lub podmiot stosujący mieli zamiar wyrządzić poważną szkodę, istotny jest fakt, że szkoda wynika z praktyk manipulacyjnych opartych na AI lub ich wykorzystywania. Zakazy dotyczące takich praktyk w zakresie AI stanowią uzupełnienie przepisów zawartych w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2005/29/WE (17), w szczególności przepisu zakazującego stosowania we wszelkich okolicznościach nieuczciwych praktyk handlowych powodujących dla konsumentów szkody ekonomiczne lub finansowe, niezależnie od tego, czy praktyki te stosuje się za pomocą systemów AI czy w innym kontekście. Zawarty w niniejszym rozporządzeniu zakaz praktyk polegających na manipulacji lub wykorzystywaniu nie powinien mieć wpływu na zgodne z prawem praktyki w kontekście leczenia, takie jak terapia psychologiczna w związku z chorobą psychiczną lub rehabilitacja fizyczna, gdy praktyki te są prowadzone zgodnie z mającymi zastosowanie prawem i normami medycznymi, na przykład za wyraźną zgodą danej osoby fizycznej lub jej przedstawiciela prawnego. Ponadto powszechne i zasadne praktyki handlowe, na przykład w dziedzinie reklamy, które są zgodne z mającym zastosowanie prawem, nie powinny być same w sobie uznawane za szkodliwe praktyki manipulacyjne oparte na AI.